Włochatka (Aegolius funereus)

Identyfikacja:

Stosunkowo mała sowa, wielkością zbliżona do małego gołębia. Długość ciała ok. 25 cm, rozpiętość skrzydeł 55-62 cm, masa 90-200 g. Głowa w stosunku do ciała – duża, kanciasta z płaskim ciemieniem, co podkreśla biało-szara szlara z ciemnym obrysem. Oczy koloru żółtego z białymi, uniesionymi „brwiami”, nadającymi włochatce wyraz zdziwionego spojrzenia. Palce i skok obficie opierzone aż po szpony. Wierzch ciała brązowy z licznymi brudnobiałymi kropkami, perełkami oraz plamkami na plecach. Ogon i skrzydła brązowe z jasnym plamkowaniem. Spód ciała jasny, białawy z rozmytym plamkowaniem w kolorze brązowym. Skrzydła brązowe z jasnymi plamkami, długie i zaokrąglone na końcu. Ogon brązowy z białawymi kropkami. Pisklęta charakteryzuje jednolite czekoladowobrązowe ubarwienie i zmienna ilość bieli na szlarze.

Zachowanie:

Lot stosunkowo wolny, dość prosty, z silnymi uderzeniami skrzydeł i krótkim ślizgiem. Woli przesiadywać we wnętrzu korony drzewa aniżeli na jego szczycie.

Polowanie urządza nocą, z zasiadki, siedząc na wysokości ok. 5 m,. Ofiary uśmierca szponami.

Podczas godów samiec nawołuje z drzewa w pobliżu dziupli lub z drzewa lęgowego. Nigdy nie odzywa się z wierzchołka drzewa, zawsze z gałęzi w środku lub u podstawy drzewa.

W obecności człowieka mało płochliwa, zwłaszcza gdy siedzi ponad obserwatorem. Spotkana w ciągu dnia jest nieruchliwa, spokojna i można do niej podejść na odległość kilku metrów. W nocy jest bardziej płochliwa, zwłaszcza przy gnieździe w okresie karmienia piskląt.

Samica w celu ochrony lęgu przed drapieżnikiem (np. kuną) zasłania otwór dziupli głową, przez co, dzięki jej kryptycznemu ubarwieniu, dziupla staje się mniej widoczna.

Głos:

Pieśń godowa to szybka seria głośnych, wysokich i głębokich pohukiwań (5-8 lub więcej, gdy samiec jest silnie pobudzony). Pieśń przyspiesza i dźwięki stają się coraz wyższe, a głos niesie się nawet na odległość 3 km. Słychać wówczas: „pu-pu-pu-pu-pu-pu”.

Głos terytorialny przypomina zawołanie dudka. To monotonne, powtarzane po 6-8 serii: „wu-wu-wu-wu-wu-wu” (serie trwają ok. 1,5 sek.)

Często wydaje głos ostrzegawczy bardzo podobny do cmokania wiewiórki – krótkie i ostre „cziak”.

Zaniepokojony samiec i samica odzywają się ostrym głosem przypominającym zawołanie puszczyka: „oouak”.

Samice odzywają się rzadko, przeważnie w obecności samca, miękkim głosem kontaktowym („zjuk”) i podczas przekazania przez niego pokarmu („siii”).

Młode osobniki, żebrząc, wydają cienkie i nagłe „ksi!”. Gdy przebywają w dziupli, są prawie niesłyszalne.

Najbardziej intensywne nawoływanie samców odbywa się w okresie od drugiej połowy marca do końca kwietnia. Aktywne w pierwszych godzinach po zachodzie słońca, następnie między 22 a 23 i przed wschodem. Samce nieposiadające partnerek są dłużej aktywne – do połowy VI, często również w trakcie dnia. Aktywność głosowa dzienna zdarza się także osobnikom sparowanym.

Pokarm:

Głównym pokarmem są nornikowate (ok. 90% diety), w mniejszym stopniu poluje na myszy i drobne ptaki, w tym pisklęta. Z nadejściem wczesnej wiosny poluje na otwartych przestrzeniach, gdzie szybciej zaczyna topić się śnieg. Wraz z nadejściem sezonu wegetacyjnego i zarastaniem wolnych przestrzeni, ptaki zmieniają rewir łowczy na luźne drzewostany.

Wypluwka:

Zwykle o rozmiarach 12×21 mm. Zawiera sierść z niestrawionymi częściami pokarmu, co odróżnia ją od wypluwki pójdźki (obecność pancerzyków chitynowych owadów). Wypluwki trudno odnaleźć, ponieważ często, wraz z nieczystościami, gromadzone są w dziupli, gdzie ulegają szybkiemu rozkładowi. W pobliżu drzewa lęgowego nie są gromadzone w jednym miejscu, lecz znajdują się w rozproszeniu. Można je również znaleźć pod drzewami z gęstą koroną, gdzie ptaki odpoczywają, chroniąc się przed wykryciem i deszczem.

Biotop:

Gniazduje w rozległych lasach. Zajmuje obszary górskie oraz nizinne, w których wybiera dojrzałe drzewostany (>100 lat) sosnowe, świerkowe z domieszką jodły i buka. Najliczniej występuje w rozległych puszczach z sąsiedztwem torfowisk, bagien, polan, zrębów, halizn, łąk czy dolin rzecznych.

Lęgi:

Włochatka jest dziuplakiem. Zajmuje dziuplę wykutą przez dzięcioła czarnego, a także budki lęgowe (otwór wlotowy o średnicy 8-10 cm). Nigdy nie buduje gniazd. Z dziupli unosi się nieprzyjemna woń, co spowodowane jest nagromadzonym w niej kałem i wypluwkami. Wyprowadza jeden lęg w roku (wyjątkowo dwa w roku tzw. mysim). W marcu samica składa 2-4 (rzadziej do 10) lekko błyszczące, białe jajka. Wysiadywanie rozpoczyna od zniesienia ostatniego jajka i trwa ono 26-28 dni. Zarówno wysiadywaniem, jak i karmieniem zajmuje się tylko samica. Rolą samca jest dostarczanie pokarmu. Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 30-35 dniach. Oboje rodzice karmią młode przez kilka kolejnych tygodni (4-6) i robią to zawsze w pobliżu dziupli. Młode dojrzałość płciową uzyskują po 1. roku życia.

Rozmieszczenie:

Gatunek osiadły lub częściowo wędrowny (przeloty w okresie III-IV i IX-XI). Zimuje w Europie. Włochatka występuje lokalnie i bardzo nielicznie. Krajowa populacja szacowana jest na 1,2-2,5 tys. par.

W Polsce włochatka występuje głównie w Sudetach, Karpatach, Borach Dolnośląskich, na Pomorzu Gdańskim, w Puszczach Augustowskiej, Białowieskiej, Knyszyńskiej, Piskiej. Nieliczna jest w kompleksach woj. opolskiego i na pojezierzach.

Zagrożenia:

Głównym zagrożeniem jest niewłaściwa gospodarka leśna. Szczególnie wyrąb dojrzałych, dziuplastych drzewostanów oraz uproszczenie struktury przestrzennej drzewostanów (monokultury gatunkowe i jednowiekowe) z wycinaniem posuszu. Zabiegi te powodują spadek naturalnych miejsc gniazdowania, większą presję drapieżników, prześwietlenie lasu i brak kryjówek. Równie negatywnie na populację włochatki wpływa fragmentacja lasów. Ponadto zalesianie nieużytków i łąk obniża atrakcyjność żerowisk lub je eliminuje.

Naturalnym zagrożeniem jest drapieżnictwo, głównie ze strony kuny, także jastrzębia, w nocy zaś puszczyka, puszczyka uralskiego i puchacza.

Status ochronny:

Gatunek objęty ochroną gatunkową ścisłą. Strefa ochronna od gniazda: całoroczna – obszar w promieniu do 50 m. Gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze oraz w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej.