Kilka słów o jajach sów.

Dlaczego jaja sów są bardziej kuliste niż jaja innych ptaków? Pytają nas o to nie tylko dzieci. Nad pytaniem o kształt jaj ptaków zastanawiał się już Arystoteles.

Owalność czy kulistość jaja zależy od gatunku, który go składa – jego zdolności do latania i zwrotności, ale też miejsca ich składania. Czym bardziej eliptyczne, asymetryczne jajo, tym gatunek ptaka wykazuje lepsze zdolności do lotu, szybkości i zwrotności. Wiąże się to z budową ciała, zwłaszcza kształtem miednicy i pojemnością jamy brzusznej. Sowom daleko do zwrotności ptaków morskich… Wielu ludzi jest też zdumionych oglądając szkielet sowy. Ta grupa ptaków jest wyjątkowo opierzona, co ewolucyjnie wiąże się z przystosowaniami do  cichego mechanizmu lotu. „Puchatość” sów, porównanie ptaka opierzonego i takiego, którego oskubalibyśmy z piór wielu ludzi zaskakuje.
A jak to jest z jajami naszych krajowych gatunków lęgowych sów (patrz ryc.)? Wszystkie są jednolicie białe, bez wzorów. Ich skorupki zaś szorstkie. Ewentualne pojawiające się wybarwienia na skorupkach są wynikiem zabrudzenia ich podczas wysiadywania (np. brudnego podłoża, resztek ofiar, wypluwek czy zabrudzenia ciała wysiadującego ptaka). Wszystkie jaja są kuliste lub owalne. U niektórych trudno nawet rozpoznać, który biegun jest bardziej tępy, a który zaostrzony.
Spośród sów najbardziej kuliste jaja składają gatunki, które gniazdują w dziuplach i głębokich niszach. Przykładem jest pójdźka Athene noctua składająca jaja m.in. w dziupli. U tego gatunku współczynnik szerokości do długości jaja wynosi nawet 85,5%. Puchacz Bubo bubo składa jaja w nieckach ziemnych, na skałach, w gniazdach innych ptaków lub na platformach budowanych w ramach czynnej ochrony. Samiec wygrzebuje nieckę, do której  – po jej akceptacji – samica złoży jaja. Taka niecka może mieć głębokość nawet 15-20 cm, więc z niej jaja tak łatwo już się nie wytoczą. Kuliste jaja zajmują mniej miejsca, co ma znaczenie dla wysiadującej samicy. Dodatkowo skuteczniej koncentrują się w centrum, zajmując tym samym mniej miejsca. Porównując z innymi gatunkami sów np. płomykówką Tyto alba od razu widać, że składa bardziej eliptyczne/owalne jaja. Ten gatunek składa je bezpośrednio na podłodze np. w wieży kościelnej, zaułkach wnętrz budynków gospodarczych czy mieszkalnych. Współczynnik szerokości do długości jaja wynosi tutaj już 77,5%. Ta owalność jaja powoduje, że jest one mniej „ruchliwe” niż te wydłużone, eliptyczne.
Warto też dodać słowo o skorupie, jej strukturze, która powstaje w procesie biomineralizacji. Jaja, które są bardziej szorstkie nie będą się tak łatwo przesuwały, jak te o gładkiej.

Chcesz dowiedzieć się więcej? Zaproś nas. Zorganizujmy edukacyjne warsztaty stacjonarne lub terenowe, nocne gry terenowe lub inne działania. Kontakt z koordynatorem projektów, Eweliną Kurach – e-mail: ewelina.kurach@sowy.sos.pl

W tekście wykorzystano rycinę kształtu jaj z pakietu „Sowy Polski” wydanego przez Fundację Wspierania Inicjatyw Ekologicznych w Krakowie. Nie przedstawiono puszczyka mszarnego Strix nebulosa, który w momencie wydania publikacji nie figurował jeszcze na liście krajowych gatunków lęgowych.
Model jaja puszczyka Strix aluco w skali 1:1 wykonała dla nas Katarzyna Skakuj w ramach projektu edukacyjnego pn. „Sowy w wielki mieście” dotowanego ze środków Urzędu Miejskiego w Gdańsku.

Tekst: Ewelina Kurach.